Organ veya Doku Ticareti (TCK 91): Türk Ceza Kanunu’nun 91. maddesi, organ ve doku ticareti suçunu düzenler. Bu madde, insan onurunu ve sağlık hakkını koruma amacıyla, organ ve doku ticaretiyle ilgili suçları ve bu suçların cezalarını belirler. Organ ve doku ticareti suçu, insan organlarının ve dokularının ticari amaçlarla alınıp satılması veya bu ticarete aracılık edilmesini kapsar.
İçindekiler
1. Suçun Unsurları
TCK 91. maddesi kapsamında organ ve doku ticareti suçunun oluşabilmesi hukuken geçerli rızaya dayalı olmadan kişiden organ ve doku alan kişinin cezalandırılmasını düzenler. Maddenin ilk fıkrası kişinin hukuken rızası olmadan organ veya dokusunun alınması veya alınarak ticaretinin yapılmasını cezalandırılır.
TCK 91. Maddenin ikinci fıkrası ise hukuka aykırı olarak ölüden organ veya doku alan kimsenin cezalandırılmasını düzenler.
2. Organ veya Doku Ticareti Suçunun Cezası
Türk Ceza Kanunu’nun 91. maddesine göre, organ veya doku ticareti yapan kişiler, ağır cezalara çarptırılır:
- Temel Cezalar: Organ veya doku ticareti suçunu işleyen kişiler, beş yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması halinde, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Ölüden organ veya doku alan kimse, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Hukuka aykırı yollarla elde edilmiş olan organ veya dokuyu saklayan, nakleden veya aşılayan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi halinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.
- Ağırlaştırıcı Sebepler: Suçun işleniş biçimine ve suçun işlendiği koşullara göre cezalar artırılabilir. Özellikle, suçun örgütlü olarak işlenmesi durumunda sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
3. Nitelikli Haller
Bu suçun bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hali suçun nitelikli hali olarak daha ağır cezayı gerektirmektedir. Bu suçun cezası ise sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
-
Organ ve Doku Ticareti Suçunda Zorunluluk Hali
Organ veya dokularını satan kişinin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar göz önünde bulundurularak, hakkında verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
Organ ve Doku Ticareti Suçunda Etkin Pişmanlık
Organ veya dokularını satan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.
Bu suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan kişi, gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse; hakkında verilecek cezanın, yardımın niteliğine göre, dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
6. Organ ve Doku Ticareti Yasağı
Türk Ceza Kanunu’nun yanı sıra, organ ve doku nakli ile ilgili diğer yasal düzenlemeler ve uluslararası anlaşmalar da organ ve doku ticaretini yasaklamaktadır. Bu düzenlemeler, organ ve doku naklinin sadece tıbbi gereklilik ve etik kurallar çerçevesinde yapılmasını öngörür.
7. Savunma ve Müdafaa
Organ ve doku ticareti suçu ile yargılanan bir kişi için savunma stratejisi, suçun unsurlarının oluşmadığını, organ veya dokunun tıbbi ve etik kurallar çerçevesinde alınıp verildiğini veya failin suç işlemeye yönelik kastının olmadığını kanıtlamak üzerine kuruludur. Avukatlar, müvekkillerinin masumluğunu kanıtlamak veya cezanın hafifletilmesini sağlamak için çeşitli argümanlar sunabilirler. Bu argümanlar arasında, failin organ veya doku ticareti yapmadığı, tıbbi gerekliliklere uygun hareket ettiği ve etik kurallara uyduğu yer alabilir.
8. Hukuki ve Psikolojik Etkileri
Organ ve doku ticareti suçu, mağdur üzerinde derin hukuki ve psikolojik etkiler bırakır. Mağdur, organ veya dokusunu ticari amaçlarla kaybetmenin getirdiği fiziksel ve psikolojik zorluklarla mücadele eder.
9. Yargılama Süreci
Organ ve doku ticareti suçu yargılaması, delillerin toplanması, tanıkların dinlenmesi ve bilirkişi raporlarının incelenmesi gibi aşamaları içerir. Mahkeme, tüm bu aşamaları titizlikle değerlendirerek adil bir karar vermeye çalışır. Yargılama sonucunda verilen karar, gerekirse istinaf ya da temyiz edilebilir.
10. Önleyici Tedbirler ve Farkındalık
Organ ve doku ticareti suçunun önlenmesi için çeşitli toplumsal ve hukuki önlemler alınabilir. Bu kapsam da, organ ve doku nakli ile ilgili etik ve yasal yükümlülükler konusunda sağlık çalışanlarının ve toplumun bilinçlendirilmesi, toplumsal farkındalık kampanyaları ile organ bağışının teşvik edilmesi önemlidir. Ayrıca, bu tür suçların caydırıcılığını artırmak için hukuki düzenlemeler ve cezaların uygulanması da önemlidir.
11. Uluslararası İşbirliği
Organ ve doku ticareti suçunun uluslararası boyutu da bulunmaktadır. Bu suçun önlenmesi ve suçluların cezalandırılması için uluslararası işbirliği büyük önem taşır. Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ve sözleşmeler çerçevesinde, organ ve doku ticareti ile ilgili uluslararası hukuk kurallarına uyulması ve işbirliği yapılması gerekmektedir.
Bu kapsam da, TCK 91. madde, organ ve doku ticareti suçunu ve bu suçun cezalarını belirler. Bu düzenleme, insan onurunu ve sağlık hakkını koruma amacı güder ve organ ve doku ticaretinin hukuki ve etik sınırlarını çizer. Organ ve doku ticareti suçu, insan organlarının ve dokularının ticari amaçlarla alınıp satılması veya bu ticarete aracılık edilmesi durumunda işlenmiş bir suç olarak değerlendirilir ve cezası, olayın niteliğine ve suçun işleniş biçimine göre değişkenlik gösterebilir.