İnsan Üzerinde Deney (TCK 90): Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesi, insan üzerinde yapılan deneylerle ilgili hukuki düzenlemeleri ve bu tür deneylerin hangi koşullar altında suç teşkil edeceğini belirler. Bu madde, insan haklarını ve insan onurunu koruma amacı güder ve bilimsel araştırma etiği çerçevesinde insan üzerinde yapılan deneylerin hukuki sınırlarını çizer.
İçindekiler
1. Suçun Unsurları
TCK 90. maddesi kapsamında insan üzerinde deney suçu şu unsurlardan oluşur:
- Deneyin Niteliği: İnsan üzerinde yapılan her türlü biyomedikal, psikolojik veya benzeri deneyler bu kapsamda değerlendirilir.
- Kişinin Rızası: Deneyin, deneye tabi tutulan kişinin yazılı ve açık rızası olmaksızın yapılması.
- Bilgilendirme: Deneye katılan kişinin, deneyin amacına, kapsamına, olası risklerine ve sonuçlarına dair ayrıntılı ve anlaşılır şekilde bilgilendirilmemesi.
2. İzin ve Onay Süreci
İnsan üzerinde yapılacak deneylerin yasal ve etik açıdan uygun olabilmesi için belirli prosedürlerin izlenmesi gerekmektedir:
- Etik Kurul Onayı: Deneylerin, ilgili etik kurullardan onay almış olması zorunludur. Etik kurullar, deneyin bilimsel geçerliliğini, insan haklarına uygunluğunu ve katılımcının korunmasına yönelik önlemleri değerlendirir.
- Gönüllü Katılım: Deneyler, sadece gönüllü katılımcılar üzerinde yapılabilir. Katılımcının deneye katılma konusunda hiçbir baskı altında olmaması gerekir.
3. Deneyin Kapsamı ve Sınırları
- Tıbbi Gereklilik: Deneyin, tıbbi bir gereklilik veya bilimsel bir araştırma kapsamında yapılması ve insan sağlığına fayda sağlamayı amaçlaması gereklidir.
- Risk Değerlendirmesi: Deneyin, katılımcının sağlığı üzerinde ciddi riskler oluşturmadığı, mevcut tedavi yöntemleri ile karşılaştırıldığında daha büyük fayda sağlama potansiyeli taşıdığı kanıtlanmalıdır.
4. TCK Madde 90’a Göre Suç ve Cezalar
TCK 90. maddesi uyarınca, insan üzerinde rızası olmaksızın veya gerekli izinler alınmaksızın deney yapan kişiler, ciddi cezalara çarptırılır:
- Temel Cezalar: Deneyin rızasız veya usulsüz yapılması durumunda, fail, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Ağırlaştırıcı Sebepler: Deney sonucunda mağdurun sağlığı ciddi şekilde bozulursa, bu ceza artırılır ve beş yıldan sekiz yıla kadar hapis cezasına hükmedilir. Deneyin ölümle sonuçlanması halinde ise, ceza on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasıdır.
5. Çocuklar ve Korunmasız Kişiler
Çocuklar ve korunmasız kişiler üzerinde deney yapılması, ayrıca ağırlaştırıcı sebep teşkil eder. Bu kişiler üzerinde yapılan deneyler, etik ve yasal açıdan daha katı kurallara tabidir ve rıza alınması süreci daha hassas yürütülmelidir.
6. Savunma ve Müdafaa
İnsan üzerinde deney suçu ile yargılanan bir kişi için savunma stratejisi, deneyin tüm yasal ve etik gerekliliklere uygun olarak yapıldığını, katılımcının açık rızasının alındığını ve deneyin bilimsel geçerliliğinin kanıtlandığını göstermek üzerine kuruludur. Avukatlar, müvekkillerinin suçsuzluğunu kanıtlamak veya cezanın hafifletilmesini sağlamak için çeşitli argümanlar sunabilirler. Bu argümanlar arasında, deneyin bilimsel ve tıbbi olarak gerekli olduğu ve tüm etik kurallara uygun yapıldığı yer alabilir.
7. Hukuki ve Psikolojik Etkileri
İnsan üzerinde deney suçu, hem mağdur hem de fail üzerinde derin hukuki ve psikolojik etkiler bırakır. Mağdur, deney sonucunda yaşadığı fiziksel ve psikolojik zararlarla mücadele ederken, fail de yasadışı ve etik dışı bir eylemde bulunmanın vicdani ve hukuki sorumluluğunu taşır. Bu durum, failin toplum içerisindeki durumu ve psikolojisi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.
8. Yargılama Süreci
İnsan üzerinde deney suçu yargılaması, delillerin toplanması, tanıkların dinlenmesi ve bilirkişi raporlarının incelenmesi gibi aşamaları içerir. Mahkeme, tüm bu aşamaları titizlikle değerlendirerek adil bir karar vermeye çalışır. Yargılama sonucunda verilen karar, gerekirse temyiz edilebilir ve Yargıtay tarafından incelenebilir.
9. Önleyici Tedbirler ve Farkındalık
İnsan üzerinde deney suçu ve bu tür etik dışı davranışların önlenmesi için çeşitli toplumsal ve hukuki önlemler alınabilir. Bu kapsamda, deney yapacak kişilerin ve kurumların etik ve yasal yükümlülükler konusunda bilinçlendirilmesi, toplumsal farkındalık kampanyaları ile insan haklarının korunması için çalışmalar yapılması önemlidir. Ayrıca, bu tür suçların caydırıcılığını artırmak için hukuki düzenlemeler ve cezaların uygulanması da önemlidir.
Bu kapsamda, TCK 90. madde, insan üzerinde yapılan deneylerin hangi koşullar altında suç teşkil edeceğini, bu deneylerin yasal ve etik sınırlarını belirler. Bu düzenleme, insan haklarını ve onurunu koruma amacı güder ve bilimsel araştırma etiği çerçevesinde insan üzerinde yapılan deneylerin hukuki sınırlarını çizer.