Meşru savunma; Türk Ceza Kanunu’nun 25. Maddesinin ilk fıkrasında işlenen bir suçun cezai yükümlülüğünü ortadan kaldıran bir hukuka uygunluk nedeni olarak tanımlanmaktadır. Kendisine veya bir başkasına karşı gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan bir saldırıya karşı saldırıyı defetmek amacıyla yapılan saldırı ile orantılı bir şekilde işlenen fiiller meşru savunma kabul edilir ve faile ceza verilmez.
Zorunluluk hali ise, Türk Ceza Kanunu’nun 25. Maddesinin ikinci fıkrasında işlenen bir suçun cezai yükümlülüğünü ortadan kaldıran bir hukuka uygunluk nedeni olarak tanımlanmaktadır. Bu madde, kişinin kendisi veya bir başkasının içinde bulunduğu ağır ve gerçek bir tehlikeden kurtulmak amacıyla, başka bir şekilde koruma imkânı bulunmayan bir durumda suç teşkil eden fiili işlemesini düzenler. Zorunluluk hali, ceza hukukunda bir hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edilir ve faile ceza verilmez.
Zorunluluk hali ve meşru müdafaa, ceza hukukunda hukuka uygunluk nedenleri arasında yer alır. Hukuka uygunluk nedenleri, suçun işlenmiş olmasına rağmen, belirli durumlarda kişinin cezalandırılmamasını sağlayan nedenlerdir. Bu nedenler, ceza hukukunda kişilerin belirli durumlarda fiillerinden dolayı sorumlu tutulmamasını sağlar.
İçindekiler
Meşru Müdafaanın Şartları
Meşru müdafaa nedeniyle faile ceza verilmemesi için aşağıda belirtilen şartların gerçekleşmesi gerekir:
-
Haksız Bir Saldırı olmalıdır.
Kendisine veya bir başkasına karşı gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırı olmalıdır.
-
Meşru müdafaa saldırıyı durdurma amacı taşımalıdır.
Saldırıyı defetmek amacıyla meşru müdafaa eyleminde bulunulmalıdır. Saldırı ile meşru müdafaa eylemi aynı anda olmalıdır. Saldırı sona ermesine rağmen kin ve öfkeyle bir saldırıda bulunulması hali meşru müdafaa olarak değerlendirilemez. Şart ve koşulları mevcut ise haksız tahrik hükümleri uygulanabilir.
-
Meşru müdafaa eylemi saldırı ile orantılı olmalıdır.
Yapılan saldırı ile meşru müdafaa eylemi orantılı olmalıdır. Orantının aşılıp aşılmadığını mahkemeler savunma eyleminin sadece saldırıyı durdurma amacı taşıyıp taşımadığına bakarak değerlendirir. Orantının aşılması halinde haksız tahrik hükümleri uygulanabilir.
Meşru Müdafaanın Değerlendirilmesi
Meşru müdafaa fiilinın cezalandırılmaması için, mahkeme tarafından durumun dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir. Mahkeme özellikle işlenen fiilin orantılı olup olmadığını inceler. Bu değerlendirme sonucunda, fiil meşru müdafaa sınırları içinde kabul edilirse kişi cezalandırılmaz.
Zorunluluk Halinin Şartları
Zorunluluk halinin oluşabilmesi için belirli unsurların bir araya gelmesi gerekmektedir:
- Gerçek ve Ağır Tehlike: Kişinin veya bir başkasının canına, malına ya da başka bir hukuki yararına yönelik gerçek ve yakın bir tehlikenin bulunması.
- Başka Bir Koruma İmkânının Olmaması: Tehlikeden kurtulmanın başka bir yolunun bulunmaması.
- Orantılılık: İşlenen fiilin, tehlikenin ağırlığı ve mahiyeti ile orantılı olması, yani tehlikeden kurtulmak için işlenen fiilin gereklilik sınırlarını aşmaması.
Türk Ceza Kanunu’nun 25/2 maddesine göre, zorunluluk hali içinde suç işleyen kişi cezalandırılmaz. Bu durumda, kişinin içinde bulunduğu durum değerlendirilir ve fiilin işlenmesinde bir hukuka uygunluk nedeni olarak zorunluluk hali kabul edilir.
Zorunluluk Haline Örnekler
Zorunluluk hali, günlük hayatta çeşitli durumlarla örneklendirilebilir:
- Doğal Afetler: Sel, deprem gibi doğal afetlerde bir kişinin kendisini veya başkasını kurtarmak amacıyla başka birinin malına zarar vermesi.
- Sağlık Durumları: Acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumda, bir doktorun gerekli tıbbi malzemeleri almak için izin almadan bir yerlere girmesi.
Zorunluluk Halinin Değerlendirilmesi
Zorunluluk hali içinde işlenen fiilin cezalandırılmaması için, mahkeme tarafından durumun dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir. Mahkeme, tehlikenin gerçek ve yakın olup olmadığını, başka bir kurtuluş yolunun bulunup bulunmadığını ve işlenen fiilin orantılı olup olmadığını inceler. Bu değerlendirme sonucunda, zorunluluk hali kabul edilirse kişi cezalandırılmaz.
Avukatın Etkisi
Meşru müdafaa veya zorunluluk hali içinde suç işlediği iddia edilen bir kişi için savunma stratejisi, işlenen fiilin meşru müdafaa veya zorunluluk hali kapsamında olduğunu ve kişinin başka bir kurtuluş yolu bulunmadığını kanıtlamak üzerine kuruludur. Avukatlar, müvekkillerinin masumluğunu veya cezanın hafifletilmesini sağlamak için çeşitli argümanlar sunabilirler. Bu argümanlar arasında, tehlikenin gerçek ve yakın olduğu, başka bir kurtuluş yolunun bulunmadığı ve fiilin tehlikenin ağırlığı ile orantılı olduğu yer alabilir.
Hukuki ve Psikolojik Etkileri
Meşru müdafaa veya zorunluluk hali, hem mağdur hem de fail üzerinde derin hukuki ve psikolojik etkiler bırakır. Mağdur, yaşadığı tehlike ve zararla mücadele ederken, fail de zorunluluk hali içinde suç işlemenin vicdani ve hukuki sorumluluğunu taşır. Bu durum, failin toplum içerisindeki durumu ve psikolojisi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.
Yargılama Süreci
Zorunluluk hali ve meşru müdafaa savunma amacıyla fiillere ilişkin yargılanan bir kişi için yargılama süreci, delillerin toplanması, tanıkların dinlenmesi ve olayın koşullarının detaylı bir şekilde incelenmesi gibi aşamaları içerir. Mahkeme, tüm bu aşamaları titizlikle değerlendirerek adil bir karar vermeye çalışır. Yargılama sonucunda verilen karara karşı itiraz etmek mümkündür.
Önleyici Tedbirler ve Farkındalık
Zorunluluk hali ve meşru müdafaa ile ilgili toplumsal ve hukuki farkındalık oluşturulması önemlidir. Bu kapsam da, kişilerin ve kurumların zorunluluk hali durumunda nasıl hareket etmeleri gerektiği konusunda bilinçlendirilmesi, toplumsal farkındalık kampanyaları ile hukuka uygun davranışların teşvik edilmesi önemlidir. Ayrıca, bu tür durumların caydırıcılığını artırmak için hukuki düzenlemeler ve eğitim programları da önemli rol oynar.
Bu kapsam da, TCK 25. madde, meşru müdafaa ve zorunluluk hali içinde suç işleyen kişinin cezalandırılmamasını düzenler. Bu düzenleme, kişilerin gerçek ve yakın bir tehlikeden kurtulmak amacıyla işledikleri fiillerin belirli koşullar altında hukuka uygun sayılmasını sağlar. Meşru müdafaa ve zorunluluk hali, ceza hukukunda bir hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edilir ve belirli koşullar altında kişiyi cezadan kurtarır.