Ceza Davalarında Yargılamanın Yenilenmesi (İade-i Muhakeme) Nedir?

Yargılamanın Yenilenmesi (İade-i Muhakeme) Nedir?

Yargılamanın yenilenmesi, hukuk sisteminde verilen bir mahkeme kararının kesinleşmiş olmasına rağmen, belirli şartlar altında tekrar incelenmesi ve yeniden yargılama yapılması için tanınan olağanüstü bir kanun yoludur. Bu süreç, adaletin sağlanması ve haksız mahkeme kararlarının düzeltilmesi amacıyla uygulanır. Yargılamanın yenilenmesi ceza yargılamasında mümkün iken, yargılamanın iadesi hukuk yargılaması için mümkündür. Şartları ve süreçleri farklılık göstermektedir. Bu içeriğimiz ceza yargılamaları için yargılamanın yenilenmesini açıklar.

Yargılamanın Yenilenmesi Şartları

Yargılamanın yenilenmesi, her durumda talep edilemez. Bu sürecin başlatılabilmesi için belirli şartların yerine getirilmesi gerekir. Genel olarak şu durumlarda yargılamanın yenilenmesi talep edilebilir:

1. Yeni Delillerin Ortaya Çıkması: Kararın verilmesinden sonra, davanın seyrini değiştirebilecek nitelikte yeni delillerin ortaya çıkması durumunda yargılamanın yenilenmesi talep edilebilir.
2. Yanlış Karar Verildiğinin Anlaşılması: Karar verildikten sonra, hükmün dayandığı bir belgenin sahte olduğunun anlaşılması veya gerçeğe aykırı beyanlarla kararın alındığının tespit edilmesi durumunda yargılanmanın yenilenmesi mümkündür.
3. Hukuka Aykırılık: Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş ise talep edilebilir.

Ceza Yargılamasında Yargılamanın Yenilenmesi

Ceza davalarında yargılamanın yenilenmesi, bir mahkumiyet kararı sonrası, adil yargılanma hakkının ihlal edildiği durumlarda veya yeni kanıtların ortaya çıkması gibi nedenlerle talep edilir. Türk Ceza Kanunu’na göre, sanığın lehine veya aleyhine olacak şekilde yargılamanın yenilenmesi istenebilir.

Ceza Muhakemesi Kanunu madde 311 “Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri” başlığı ile şartları tanımlar. Bu madde hükmüne göre yargılamanın yenilenmesi ancak bu hallerde mümkündür:

1. a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılırsa. 
2. b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılırsa. 
3. c) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş ise. 
4. d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış ise. 
5. e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olursa. 
6. f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir.

(f) bendi hükümleri, 4.2.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 4.2.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.

Ceza Muhakemesi Kanunu madde 314 “Sanık veya hükümlünün aleyhine yargılamanın yenilenmesi nedenleri” başlığı ile şartları tanımlar. Bu madde hükmüne göre yargılamanın yenilenmesi ancak bu hallerde mümkündür:

1. a) Duruşmada sanığın veya hükümlünün lehine ileri sürülen ve hükme etkili olan bir belgenin sahteliği anlaşılırsa. 
2. b) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek nitelikte olarak görevlerini yapmada sanık veya hükümlü lehine kusur etmiş ise. 
3. c) Sanık beraat ettikten sonra suçla ilgili olarak hâkim önünde güvenilebilir nitelikte ikrarda bulunmuşsa. 

Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmün infazını ertelemez. Ancak mahkeme, infazın geri bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir. 

Yargılamanın yenilenmesine engel olmayan haller:

Hükmün infaz edilmiş olması veya hükümlünün ölümü, yargılamanın yenilenmesi istemine engel olmaz. Ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu, kardeşleri yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilirler. Bu kişilerin yokluğu hâlinde, Adalet Bakanı da yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilir. 

Yargılamanın yenilenmesinin kabul edilmeyeceği hâl:

Kanunun aynı maddesinde yer almış sınır içinde olmak üzere cezanın değiştirilmesi amacıyla yargılamanın yenilenmesi kabul edilemez. Hatanın giderilebilmesini sağlayacak başka bir yol varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez. 

Yargılamanın yenilenmesi istemi, hükmü veren mahkemeye sunulur. Bu mahkeme, istemin kabule değer olup olmadığına karar verir. Yargıtayın doğrudan hüküm kurduğu hâllerde de hükmü vermiş olan mahkemeye başvurulur. Yargılamanın yenilenmesi isteminin kabule değer olup olmadığına dair olan karar, duruşma yapılmaksızın verilir. 

Yargılamanın yenilenmesi istemi, kanunda belirlenen şekilde yapılmamış veya yargılamanın yenilenmesini gerektirecek yasal hiçbir neden gösterilmemiş veya bunu doğrulayacak deliller açıklanmamış ise, bu istem kabule değer görülmeyerek reddedilir. Aksi hâlde yargılamanın yenilenmesi istemi, bir diyeceği varsa iki hafta içinde bildirmek üzere Cumhuriyet savcısı ve ilgili tarafa tebliğ olunur.Bu madde gereğince verilen kararlara itiraz edilebilir.